Chuyện "Người Việt hành nghề Viết Mướn ở xứ Côte d'Ivoire"

 

ch Plateau thành ph Abidjan ( th đô cũ ca x Côte d'Ivoire, Phi Châu ) ai cũng biết ông già viết mướn đó. Người ta gi ông là " l'écrivain chinois " (ông Tàu viết mướn )

X Côte d'Ivoire – thuc vùng Phi Châu Da Đen – ngày xưa là thuc đa ca Pháp. Dân bn x đi hc bng tiếng Pháp. Và v́ h gm nhiu b tc, mi b tc nói mt th ng, nên h phi dùng tiếng Pháp đ hiu nhau. V sau, khi đă đc lp ri, trường vn dy bng tiếng Pháp và ngôn ng chánh trong dân gian vn là tiếng Pháp. Nhng người ít hc hay tht hc th́ nói " tiếng bi ", nghĩa là tiếng Pháp không đúng văn phm. My bà buôn bán ch Plateau nói trên thuc vào thành phn này. Nhiu bà có con cái " đi làm ăn " Pháp hay B, lâu lâu cn xin ǵ hay cn nhn ǵ, h phi nh người khác viết cho cái thư. Ngoài ra, có nhiu người cn viết đơn t thưa gi nhưng không đ tŕnh đ đ viết đúng t ng hành chánh nên nh viết dùm. Do đó mi có cái ngh viết mướn.

khu ch Plateau, trước đây, ch có mt người đàn ông trung niên người bn x làm ngh này. Anh ta hành ngh dưới hàng hiên khu ph nh́n qua ch, nm cách ch mt con đường. Ch hn ngi là mt bc tường nh nm gia hai ca hàng bán radio ca người libanais. " Dng c " ca anh ta là cái máy đánh ch loi xách tay đt trên bàn g nh. Anh ta ngi trên ghế thp va tm vi cái bàn, nhưng v́ anh ta ln con chân dài nên khi đánh máy anh ta phi cho hết hai chân xung dưới bàn đưa thng v phía trước ḷi ra mt khúc, trông ging như anh ta ôm cái bàn vào ḷng ! C̣n " khách hàng " th́ hoc đng hoc ngi xm cnh hai bàn chân to xù mang dép Nht ca hn, t tê k nhng ǵ mà h mun đ trong thư. Anh ta gơ máy bng hai ngón tay nhưng gơ khá nhanh, khách k đến đâu hn gơ theo đến đy. Đánh xong thư, khách hàng đưa cho hn mnh giy nh trong đó có ghi rơ đa ch ca người nhn thư, hn ly trong ba lô đ dưới ch hn ngi mt phong b́ có dán tem sn, đánh máy đa ch, cho thư vào ri le lưỡi liếm keo dán li. Người khách hàng ch c̣n có cho thư vào thùng thư đng góc đường gn đó. Dĩ nhiên, khi hn tính tin, hn tính c tin giy, phong b́, tem…Thư gi đi Pháp hay đi B đu cùng mt giá. Cho nên đă thành l, sau vài câu chào hi, khách hàng c đt tin trước lên bàn ri đi hn sa b kéo bàn vào ḷng vi cái máy đánh ch lúc nào cũng " ngm " sn mt t giy, là bt đu t tê k l…C̣n đơn t th́ hn dùng phong b́ không có tem, bi v́ khách hàng mang tay đến np thng cho cơ quan liên h. Loi " đơn t " này, hn vn ly bng giá vi " thư nhà ", bi v́, theo hn gii thích, viết cho hành chánh khó gp my ln viết cho thân nhân. Bt con tem nhưng thêm nhiu công suy nghĩ !

Mt hôm, có ông già á đông – m nhom, già khú – đi lang thang vi điếu thuc trên môi, ngang qua đó nghe tiếng đánh máy lc cc nên ṭ ṃ đng li nh́n. Đi anh đen làm xong công vic, ông già mi chào hi làm quen. Anh đen rt ngc nhiên v́ ông ta nói tiếng Pháp rt trôi chy rành rt, không ging nhng người á đông mà anh đă tng gp hay quen biết. Ông già ghé đít ngi lên b thm gn đó, hi :

- Ông làm ngh ǵ vy ?

Anh đen nhăn răng cười :

- Viết thư dùm người ta, người ta tr tin. Ông không thy bà hi năy cm phong b́ đi sao ?

- Thy. Nhưng mà hi năy hai người nói vi nhau bng th ng nên tôi không hiu.

Ngng mt chút, ông già li hi :

- Làm ăn có khá không ?

- ! Cũng tm được.

Hn ch qua bên ch :

- Khách hàng ca tôi là my bà buôn bán bên kia. H không biết ch, mà con cái h th́ đi làm công bên Pháp bên Bĩ hết. Thành ra, ngày nào cũng viết dùm vài cái thư, lai rai…Vi li x này, người ta hay thưa gi kin cáo lm nên có công vic làm hoài !

Ri hn nh́n ông già t đu đến chân :

- C̣n ông ? Ông làm ngh đây ?

- Già quá đâu có ai mướn. không, đi lang thang.

Anh đen li nh́n ông già ra v ti nghip :

- Ri ly ǵ sng ?

- Sng nh con. Con gái nhà làm nem. Thng em nó đp xe đi bán. Khá cht vt !

- Ông người Tàu h ?

- Không. Tôi người Vit Nam.

Nói xong, ông già th dài. Ti nghip cho cái x Vit Nam ca ông ! Nhược tiu đến mc đ mà người dân khi ra ngoi quc c b thiên h gi là người Tàu !

Ông già đưa bao thuc lá mi anh đen :

- Hút mt điếu chơi.

- Cám ơn. Tôi không biết hút thuc.

Ngng mt chút, anh ta hi :

- Nhà ông đâu ?

- tut trên Cocody, gn nhà th.

- Xa quá há. Ri ông đi bng ǵ xung đây ? Xe buưt h ?

- Đi bng xe đp. Đp xung th́ d, đp v leo dc mi mt !

Anh đen li nh́n ông già mt lúc, mi nói :

- Ông nói tiếng Pháp rành quá mà không đi làm vic cũng ung.

- Già như tôi th́ c̣n làm được ǵ ?

- Tui tác ăn nhp ǵ, tŕnh đ văn hoá mi cn ch !

Ông già hít my hơi thuc, suy nghĩ. Mt lúc sau ông hng ging ri hi :

- Ông thy tôi làm cái ngh viết mướn được không ?

Anh đen nhăn răng cười hn h :

- Được ch ! Được ch !

Ri đ ngh :

- Ông c ngi kế bên đây ! Đng ngi ǵ hết ! C khu Plateau ch có mt ḿnh tôi làm ngh này. Có thêm ông càng vui.

Thy d dàng quá, ông già đng ngn ra, chưa kp nói li nào th́ anh ta nói tiếp :

- Vy, sáng mai ông đem máy đánh ch ra, nghen.

- Tôi không có máy đánh ch. Tôi viết tay được không ?

Ging anh đen hơi x́u xung :

- …cũng không sao. C ra đây đi, ri tính.

Ông già mng r, bt tay anh đen, nói " Cám ơn ! Cám ơn ! Ông tt bng quá !", ri đi xăng xm v ch đ xe đp trước ngân hàng gn đó, m khoá ly xe phóng lên đp đi mà nghe như va được bơm vào người thêm nhiu sinh lc !

My hôm sau, ông già xin được ca hi nhà th mt cái bàn và ba cái ghế bng nhôm loi xếp được đ đi pique-nique. Ông mua mt m giy viết thư, phong b́, tem, bút bi ri đp xe đp ch bàn ghế đến ngi cnh anh đen, hành ngh viết mướn. Bui sáng đó, trước khi ri nhà, ông lm bm :" Ba nay đúng là mt ngày đp tri !"

Ông già ngi đă ba hôm, chng có mt ai đến nh viết ! " Khách hàng " c nh anh đen. Thy vy, anh ta an i :

- Đng bun. T t ri s có khách. Ti ông không có máy đánh ch nên người ta không biết đó thôi.

Mt hôm, có hai bà cùng đến mt lúc. Anh đen tiếp mt bà ri nói vi bà kia :

- Nếu bà gp th́ bước qua ông đng nghip ca tôi đây, ng giúp cho. ng viết tay, nhưng cn ǵ ! Viết tay hay đánh máy cũng vy thôi ! Điu cn thiết là viết làm sao cho người đc hiu.

Bà khách ngn ng mt lúc ri bước qua ngi lên cái ghế xếp trước mt ông già. Như thông l, bà ta đt tin lên bàn ri bt đu k l bng th tiếng Pháp không có văn phm. Ông già ngi chng càm, lng tai nghe.

Thy ông viết mướn không viết ǵ hết, bà khách ngng k, ly làm l nh́n ông :

- Sao ông không viết ?

- Thưa bà, tôi đang nghe bà k, đây.

Bà ta ch anh đen :

- Sao kỳ vy ? Ông làm không ging anh này ! Vi anh ta, khi tôi bt đu nói là anh ta bt đu gơ. C̣n ông th́ không nhúc nhích ǵ hết !

Ông già ph́ cười, gii nghĩa chm chm :

- Xin li. Tôi phi nghe bà k hết nhng ǵ bà mun nói cho người con ca bà, ri tôi mi sp xếp câu văn đ viết. Bà biết không, viết thư phi viết cho mch lc th́ người con ca bà mi hiu được hết cái ư ca bà, bà hiu không ?

Bà khách ngn ng ri gt đu. Ông già đt điếu thuc, nói tiếp :" Bây gi, xin bà k li. T t k li, tôi nghe ". Bà khách liếc nh́n ông ri nh́n vi xung hai bàn chân ca bà, thp ging k…Bà kh lm, buôn bán ế m, con dâu mang bu đa th năm gn sanh mà c đau r r, my đa cháu ni đi mót khoai mót c nhưng không đ ăn, bà đă gi ba cái thư xin tin thng con, xin nó thương v thương con ca nó nheo nhóc, chc thư đă đi lc nên không thy hi âm, bà kh lm, không biết thng con bên Pháp c̣n sng hay đă b cái ǵ ri…Bà khách ngng k, kéo ng tay áo lên lau nước mt.

Nghe xong, ông già viết mướn, chng như xúc đng, làm thinh hít my hơi thuc dài. Bà khách len lén nh́n ông ri li nh́n xung chân ca bà, hai bàn chân cùi đày nm trong đôi dép cao su rách bươm lm lem bùn đt. Bà đi. Suy nghĩ mt lúc, ông già mi ly giy viết. Lâu lâu, ông ngng li nh́n xa xăm qua ch nm phía đi din như đ t́m ch t́m câu. Ri li cui đu viết tiếp.

Viết xong, ông hi :

- Bà cn tôi đc li không ?

Bà khách chp chp mt, lc đu. Bà đưa cho ông đa ch ca người con, ông chép lên phong b́ đă dán tem, cho thư vào dán li ri trao cho bà khách. Bà cm thư lt qua lt li nh́n như thiếu tin tưởng, ri đng lên làm thinh đi v hướng thùng thư đng góc đường. Ông già nh́n theo, ḷng nghe chơi vơi như chính ông đang đi gi thư cho thng con

Ngày nào ông già viết mướn cũng mang đ ra ngi cnh anh đng nghip đen, nhưng không phi ngày nào ông cũng có khách. Lâu lâu, có dư người th́ anh đen " đy " qua cho ông. Anh ta nói đùa :" Đng nghip mà ! Phi giúp nhau ch ! " Ông cười chua chát :" Cám ơn ! Cám ơn ! Nh ḷng tt ca anh mà tôi cũng vt vát được mt hai người ".

Mt hôm, anh đen bng hi :

- Hi trước ông làm ǵ Vit Nam ?

- Buôn bán.

Ông không mun nói hi đó ông là ch hai nhà thuc tây, khá giàu.

- Ri ti sao ông đi qua đây vy ?

- Ti làm ăn không được. Ti…ti nghèo.

Ông không mun nói " cách mng " đă tch thâu tài sn ca ông, gia đ́nh ông sng cu bơ cu bt vùng kinh tế mi, v ông chết trên đó, ông và hai đa con trn v thành ph sng chui như by chó hoang, ăn nh đu…

- B ông có quen ai bên nây h ?

Đến đây th́ ông già không giu giếm ǵ hết :

- Đâu có. Tôi đâu có quen ai. Tôi nghe nói Nhà Nước Côte D' Ivoire d dăi và tt bng nên tôi viết đi mt lá thư dài gi thng cho ông Tng Thng, trong đó tôi k hết hoàn cnh bi đát ca tôi. Tôi viết mà không có hy vng ǵ hết.

- …Ti ông không biết ch Tng Thng Houphouet ca ti này rt b́nh dân và thương người lm !

- Bây gi th́ tôi biết. Bi v́ sau bc thư ca tôi, tôi nhn được visa và luôn vé máy bay cho ba cha con tôi na. Chuyn tht khó tin.

- Ǵ mà khó tin ? Tng Thng ti này hay làm nhng " cú " ngon mc như vy lm ! Chc ông viết thư cũng phi hay lm nên mi làm xúc đng " Le Vieux " ( Ông Già ).

Côte d' Ivoire, dân chúng thương Tng Thng Houphouet nên khi nói chuyn vi nhau h gi ông là " Ông Già " mt cách triu mến.

- Hi đó tôi viết ging như tôi mun than th vi mt người nào đó đ cho vơi ni thng kh ca ḿnh, ch đâu dè. Nhn được giy t, tôi như trên tri rt xung !

Đến đây, ông già không nói rng ông đă bán my chiếc nhn ct giu t sau trn nhà nước đánh tư sn, đ chy lo vô h khu ca người bà con xa, ri chy lo chiếu khán xut cnh v.v

Ông ch nói :

- Hi qua đến phi trường Abidjan, cha con tôi không biết đi đâu đâu. Tôi phân trn vi chánh quyn s ti, h đin thoi gi hi " Anciens d'Indochine ". Nh hi này giúp nên ti tôi mi có căn nhà nh Cocody và chút vn làm nem đi bán do, sng lây lt ti bây gi

- Tôi nghe nói người ViêtNam t nn Pháp M nhiu lm. B ông không có bn bè bà con đnh cư các x đó sao ?

- Có ch.

- Sao ông không viết thư cho h ? K đi trước giúp người đi sau là s thường mà.

Ông th dài, hít my hơi thuc ri mi nói :

- Tôi có viết thư ch. Ch viết thăm thôi và báo tin rng tôi đă đến Côte d'Ivoire. Nhưng không thy ai tr li hết.

- Có l không đúng đa ch chăng.

- Đúng ch ! Nếu không đúng nó phi được tr v, bi v́ tôi có ghi rơ đa ch người gi mà. Hi Vit Nam người thân ca h cho tôi đa ch và tin tc, nói h bây gi n đnh và khá lm.

- …sao vy há ?

- Chc h s tôi xin tin

Ông cười khy mt tiếng nghe như ông mun khc ra mt cái ǵ chn ngang c hng, mt cái ǵ va cay đng va nhm tm. Ông nh li hi thi " vàng son ", bn bè bà con ca ông ti lui nhà ông ăn nhu hà rm, trong s đó có nhiu người đă được ông giúp đ cưu mang. Vy mà bây gi…Ông hít mt hơi thuc tht sâu ri nh khói ra t t làm khong trng trước mt b m đi, ging như ông mun xoá b trong đu h́nh nh ca my thng bn bè my người bà con mà ông va nh li…Anh đng nghip da đen suy nghĩ mt lúc lâu ri nghiêng người qua v vai ông vài cái nhè nh, mt c ch an i tm thường như vy mà ông già viết mướn bng thy nó đp vô cùng. Ông xoay người qua bt tay anh đen, không nói ǵ hết, nhưng ông chc chn rng anh bn đó hiu là cái cám ơn ca ông già Vit Nam lưu vong…

Mt hôm, bà khách hàng đu tiên ca ông già viết mướn mang biếu ông hai trái xoài Caméroun ( loi xoài x Caméroun ngon ni tiếng vùng Phi Châu Da Đen ) va cười va nói :

- Tôi cám ơn ông. Nh cái thư ca ông mà thng con ca tôi hi tâm. Nó gi tin v, kèm theo mt cái thư dài. Nó nói nó đc thư ca ông nó khóc quá ! Nó ly lc xin tôi tha ti cho nó. Nó nói là nó có v và mt con bên Pháp nhưng nó th s gi tin v đu đn đ nuôi ti này…Tôi vui quá ! Vui quá !

Bà ta nói mt hơi, nói th tiếng Pháp " ba xí ba tú ", nhưng trong ging nói nghe đy xúc đng. Nói xong, bà kéo ng tay áo lên lau nước mt. Ông già nh li cách đây hơn mươi ba, bà cũng kéo áo lên lau như vy sau khi k l s bun kh ca bà. Th́ ra, cái vui cái bun vn ging nhau git nước m!

Ông già mm cười :

- Tôi viết mướn, bà tr tin, có ǵ đâu mà bà cám ơn ?

- Không nh cái thư ca ông, không biết ti này c̣n kh s đến đâu. Cám ơn ! Cám ơn !

Nói xong, bà đi tr qua ch. Ông già đưa mt trái xoài cho anh đen :

- Anh cm ly đ chia vui vi tôi !

Anh ta cm trái xoài trên tay nh́n ngm mt lúc ri nói :

- Làm ngh này đă hơn năm năm, tôi chưa được khách hàng tng quà bao gi. Ông mi ra ngh mà được như vy là ông viết thư  phi hay lm.

- Th́ cũng ráng viết vy thôi.

- Đâu được ! Viết mà làm xúc đng người đc đâu phi d. Bây gi tôi hiu ti sao "Ông Già" đă gi tng ông visa và vé máy bay !

Ông già viết mướn đt điếu thuc, th khói mt cách sng khoái. Ông nh li ngày xưa, thu thiếu thi, ông lúc nào cũng đng đu v lun văn, và v sau ra đi, ông cũng có lai rai vài ba truyn ngn đăng báo này tp chí n. Viết, đi vi ông, là đ gii to tâm tư, mt cách gii to trm lng và sâu đm hơn là nói. Cho nên trong đi ông, ông rt thích viết, nht là viết thư cho bn, nhng người cũng thích viết như ông hay ít ra cũng biết viết vài ḍng hi âm hay vài ch đ hi thăm nhau

Hai hôm sau, có thêm mt bà mang đến my trái cam đ cám ơn ông đă viết thư cho chng bà có v đm B. Ri c như vy, vài hôm là có người đến cám ơn, cho quà, khi th́ chai đu phng ( đây, sau khi ran, đu được cho vào chai lít đy ti ming ri đóng nút đ gi cho được ḍn lâu. Người nghèo bn x hay ăn đu phng vi bánh ḿ…) Khi th́ my trái cà chua, vài bó rau ci…Có ǵ cho ny, không n hà ! Ông già nhn hết, bi v́ ông thy làm như vy, người cho rt vui. Cái vui ca h được bc l ra mt cách rt thit thà : h quay lưng bước đi, va v tay thành nhp va lc lư nhún nhy. Ln nào ông cũng nh́n theo, thy cũng vui lây…

Vy ri không biết h đn vi nhau thế nào mà khách hàng c đến nh ông viết. Nhng người cn làm đơn t cũng đến nh ông ! Bên anh đen đng nghip thy thưa khách. Ông già bèn đ ngh :" T́nh trng này kéo dài coi kỳ quá ! Tôi đ ngh anh bn như thế này : tôi lănh viết thư nhà, anh lănh viết đơn hành chánh. Ḿnh c nói đơn hành chánh phi được đánh máy cho sch s d đc th́ các cơ quan mi mau chóng cu xét. Anh đng ư không ? " Anh đen nhăn răng cười, bt tay ông mt cái đau điếng !

T đó, thy khách đến, anh đen trnh trng nói :" Đơn t th́ bàn này. Thư cho thân nhân th́ bước sang bàn ông bn đng nghip ca tôi đây ! " Ln hi, khách hàng cũng quen nên c hai người viết mướn cùng có vic làm đu đn. Và càng ngày càng đông khách.

Mt hôm, anh đen hi :

- Tôi c thc mc : làm sao viết thư mướn mà ông viết hay được như vy ?

- Ti anh không biết. Xưa nay tôi say mê viết. Tôi thích viết cho mt người nào đó đ gii bày, đ chia x nhng cm nghĩ nhng suy tư ca ḿnh, chn li cho đúng, chn câu cho hay…thú lm !

Ông già ngng nói, hít chm chm mt hơi thuc ri chép ming :

- Bây gi tôi chng c̣n ai đ mà viết. Bn bè th́ anh biết đó. Chúng nó cũng như người va đui va điếc, viết ung công. Cho nên làm ngh viết mướn này, tôi có ch đ viết. Tôi kh cái kh ca khách hàng, tôi vui cái vui ca khách hàng, tôi tâm s cái tâm s ca khách hàng. Tôi viết vi tt c nhng xúc cm chân tht đó,viết mà không nghĩ là ḿnh viết mướn !

Anh đen v tay đôm đp, khen :

- Hay ! Ông nói hay quá ! Bây gi tôi mi hiu ti sao khách hàng mến m ông như vy ! Tng Thng ti tôi đem ông qua đây, đúng là " Ông Già " ng có con mt !

Ri hn cười hc hc làm ông già cũng bt cười theo. C hai, không người nào nh rng ḿnh da đen hay ḿnh da vàng, h ch biết h hai người viết mướn

 

Hai năm sau…

Mt hôm ông già bng thèm viết cho my thng bn hi đó. Viết cho mi người mt cái thư, li l y chang như nhau. Viết bc thư cui cùng cho h. Viết đ cho h thy rng ông phi đít phi tay, dt khoát không c̣n bn bu ǵ na vi quá kh, vi lp bi đt đă ăn bám vào ông hi thu " vàng son ".

Ông đt điếu thuc, suy nghĩ. Đi khái, ông s viết :

" Thưa anh…ǵ ǵ ( hay ch … ǵ ǵ )

Tôi viết thư này đ báo tin cho anh… ( hay ch… ) mng dùm cho cha con chúng tôi. Ti này đă đnh cư luôn Côte d'Ivoire. Bây gi, đi sng ti này đă n đnh, cuc sng tương đi khá. Hai con tôi có ca hàng bán nem ch Cocody, thiên h đến mua cũng đông. C̣n tôi th́ làm ngh viết mướn, khách hàng cũng nhiu. Được như vy là nh x đen này, con người thy đen nhưng ḷng d ca h không đen chút nào hết. Chng bng người Vit ḿnh, nhiu người b ngoài trng tro lch s nhưng ḷng ca h chng nhng đen mà c̣n bc na, anh… ( hay ch…) có thy như vy không ?..."

Nghĩ đến đó, ông già bng cười khan mt ḿnh !

Tiu T